ಝಾನ್ಸಿಯ ಆಗ್ನೇಯ
ಮತ್ತು ಯಮುನೆಯ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಬರುವ ಪ್ರದೇಶವೇ ಬುಂದೇಲಖಂಡ್ . ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಬುಂದೇಲ್ ಎಂಬ
ಸ್ವಾಭಿಮಾನಿ ಮತ್ತು ದೇಶಭಕ್ತ ರಾಜಪೂತರಿಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯಾಗಿದ್ದ ಜನ . ಫಲವತ್ತಾದ ಭೂಮಿಯಲ್ಲದೆ
ಪನ್ನಾ ಎಂಬ ಭಾರತದ ಏಕೈಕ ವಜ್ರದ ಗಣಿಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ .
ಆದರೆ ಮೊಘಲ್
ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ವಿಸ್ತಾರಗೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಈ ಪ್ರದೇಶವೂ ಅವರ ತಕ್ಕೆಗೆ ಸೇರಬೇಕಾಯಿತು . ಸ್ಥಳೀಯ
ರಾಜರೆಲ್ಲಾ ಮೊಘಲರ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿ ಅವರ ಕೈಯ್ಯಾಳಗಬೇಕಾಯಿತು . ಔರಂಗಾಜೆಬನು ತನ್ನ ತಂದೆಯ
ವಿರುದ್ಧ ತಿರುಗಿಬಿದ್ದಾಗ ಚಂಪತರಾಯ ಬುಂದೇಲ ಔರಂಗಾಜೆಬನಿಗೆ ಬಲವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ . ಇದರಿಂದ
ಚಂಪತರಾಯನಿಗೆ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಸೇನೆಯ ಮನ್ಸೂಬ್ದಾರಿ ಪಟ್ಟ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದ . ಆದರೆ ಅದನಂತರ
ಔರಂಗಾಜೆಬನೇ ಇವರ ವಿರುದ್ಧ ಸೇನೆ ಕಳಿಸಿದ್ದ . ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಚಂಪತರಾಯ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದ .
ಚಂಪತರಾಯನ ಐದು ಜನ ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಹನ್ನೊಂದು ವರ್ಷದ ಎರಡನೆಯವನೇ ಛತ್ರಸಾಲ್ . ಅವನೂ ಸಹಿತ
ಮೀರ್ಜಾ ರಾಜ ಜಯಸಿಂಹನ ಜೊತೆ ಶಿವಾಜಿ ಮಹಾರಾಜರ ವಿರುದ್ಧ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋಗಬೇಕಾಗಿತ್ತು . ಆ
ಸೇನೆಯ ದಿಲೇರ್ ಖಾನನ ಕೈ ಕೆಳಗೆ ದಿಯೋಗಢ ಕೋಟೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೋರಾಡಿದ್ದ .
ಆದರೆ ರಕ್ತಗತವಾಗಿ
ಅವನಲ್ಲಿದ್ದ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ಮತ್ತು ದೇಶಭಕ್ತಿ ಅಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಇರುವಂತೆ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ .
ದಿಲೇರ ಖಾನನ ಡೇರೆಯನ್ನು ತೊರೆದು ನೇರ ಶಿವಾಜಿ ಮಹಾರಾಜರ ಬಳಿ ಹೋಗಿ ಸೇವಾ ಭಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಬೇಡಿದ
. ಆದರೆ ಶಿವಾಜಿ ಮಹಾರಾಜರು ಅವನಿಗೆ ತನ್ನ ತಂದೆಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಹೋರಾಡಿ ಮರಳಿ ಪಡೆಯೆಂದು
ಸಲಹೆಯನ್ನಿತ್ತರು. ಅಂದಿನಿಂದ ಛತ್ರಸಾಲ್ ತನ್ನ ತಾಯ್ನಾಡಿನಲ್ಲೇ ಮೋಘಲರನ್ನು ಸೆಣಸಿ ಪನ್ನಾವನ್ನು
ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿಸಿ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಕಟ್ಟಿದ . ಅರವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನೂ
ಸಹಿತ ಮಾಡಿದ್ದ .
ಇದರ ಮಧ್ಯೆ ತನ್ನ
ಎಂಭತ್ತನೆಯ ಇಳಿವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ( ಅಂದರೆ 1728 ಡಿಸೆಂಬರ್ ) ಮೊಘಲ್ ಸರದಾರ ಮಹಮ್ಮದ್ ಖಾನ್
ಬಂಗೇಶ್ ಪುನಃ ಬುಂದೇಲಖಂಡನ್ನು ಕಬಳಿಸಲು ತನ್ನ ಸೇನೆಯನ್ನು ನುಗ್ಗಿಸಿದ್ದ . ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ
ಗಾಯಗೊಂಡ ವೃದ್ಧ ಯೋಧ ಛತ್ರಸಾಲ್ ಜಯತ್ಪುರ್ ಎಂಬ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಆಶ್ರಯಿಸಿದ್ದ . ಬಂಗೇಶನು ಅವನನ್ನು
ಗೃಹಬಂಧನದಲ್ಲಿಟ್ಟು ತನ್ನ ಕಣ್ಣಿಟ್ಟಿದ್ದ .
ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ (ಅಂದರೆ
ಜನವರಿ 1729) ಬಾಜೀರಾಯನ ತಮ್ಮ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಮಾಳವಾ ಪ್ರಾಂತವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸುತ್ತಾ
ಉಜ್ಜಯಿನಿಯನ್ನು ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದ್ದ . ಅದರ ಜೊತೆಗೆಯೇ ಬಾಜೀರಾಯ ಬುಂದೇಲಖಂಡವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಲಿ
ನಿರ್ಧರಿಸಿದ . ಷಾಹು ಮಹಾರಾಜರಿಗೋ ತನ್ನ ಮುಖ್ಯ ಸೇನೆ ಉತ್ತರುತ್ತರ ದಾಟುತ್ತಾ ದೂರ ಸರಿದ ಇತ್ತ
ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ನವಾಬ ತರಲೆ ತೆಗೆಯುತ್ತಾನೇನೋ ಎಂಬ ಭಯವೂ ಇತ್ತು . ಅದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಹಾಗೇನೂ
ಆಗಲಿಲ್ಲ .
ಬುಂದೇಲಖಂಡವನ್ನು ತಲುಪಲು
ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ದಾರಿಗಳು . ಒಂದು ಉಜ್ಜಯಿನಿ , ಸಿರೋಂಜ್ ಮತ್ತು ಬಿಲ್ಸಾ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ . ಆದರೆ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯ ಸಮರ ವಾತಾವರಣದಿಂದಾಗಿ ಆ ಮಾರ್ಗ
ಸೂಕ್ತವಲ್ಲವೆಂದು ಗಧ ಮಂಡ್ಲ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಹೋಗುವುದೆಂದು ಗೊತ್ತು ಮಾಡಿದ . ಹಾಗೆಯೇ ಮೊದಲ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ
ಬರುವುದಾದರೆ ಖಾನಾನಿಗೆ ಚೀಮಾಜಿಯ ಚಲನೆ ಅರಿವಿತ್ತು . ಆದರೆ ಬಾಜೀರಾಯ ಮತ್ತೊಂದು ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವನೆಂದು
ಗೊತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ .
ಬಾಜೀರಾಯ ಬರುವನೆಂದು ತಿಳಿದ
ಛತ್ರಸಾಲ ತನ್ನ ನಂಬಿಕಸ್ತ ಸಿಪಾಯಿ ದುರ್ಗಾದಾಸನನ್ನು ಸಹಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಕಳುಹಿಸಿದ . ಮಾರ್ಚ್ 12 ರಂದು
ಛತ್ರಸಾಲನ ಮಗ ಭಾರತಿ ಸಿಂಗ್ ಬಾಜೀರಾಯನನ್ನು ಭೇಟಿ
ಮಾಡಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ರಣತಂತ್ರ ಹೂಡಿದರು . ಅವರಿಬ್ಬರ ಸೇನೆ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಎಪ್ಪತ್ತು ಸಾವಿರ ಇತ್ತೆಂದು ಅಂದಾಜು
. ಬಾಜೀರಾಯನು ಹೇಗೆ ನಿಜಾಮನನ್ನು ಸುತ್ತುವರೆದು ಅನ್ನಾಹಾರ ವನ್ನು ಕಡಿತಗೊಳಿಸಿ ಕತ್ತುಹಿಸಿಕಿದನೋ
ಅದೇ ತಂತ್ರಕ್ಕೆ ಮುಂದಾದ . ಬಾಜೀರಾಯ ಹಾಗೆಯೇ ಮಹಮ್ಮದ್ ಖಾನನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮುತ್ತುವರೆದು ಉಸಿರುಕಟ್ಟಿಸಿದ
. ಆಗ ಖಾನನ ಮಗ ತಂದೆಗಾಗಿ ಒಂದು ಸೇನೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದ . ಆದರೆ ಬಾಜೀರಾಯನ ಸೇನಾಪತಿ ಪೀಲಾಜಿ ಜಾಧವ್
ಮಗನನ್ನು ತಂದೆಯ ಸನಿಹ ಬರಲು ಬಿಡಲಿಲ್ಲ . ದಾರಿ ಮಧ್ಯದಲ್ಲೇ ಅವನ ಸೇನೆಯನ್ನು ಸದೆಬಡಿದು ಪಲಾಯನ ಮಾಡುವಂತೆ
ಮಾಡಿದ . ಅಷ್ಟಲ್ಲದೇ ಅವನ 3000 ಕುದುರೆಗಳು 23 ಆನೆಗಳನ್ನೂ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ . ಖಾನಾನು ದೆಹಲಿಗೆ ನೆರವನ್ನು
ಕೋರಿದನಾದರೂ ಏನೂ ಪ್ರಯೋಜನವಾಗಲಿಲ್ಲ . ಹಾಗೇ ಮುಂದುವರೆಯುತ್ತಾ ಏಪ್ರಿಲ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಖಾನನು ತನ್ನ
15000 ಸೇನೆ ಅನ್ನಾಹಾರವಿಲ್ಲದೆ ರವ ರವ ನರಳುತ್ತಿತ್ತು .
ಕೊನೆಗೂ ಮತ್ತೇನೂ ಗತಿಗಾಣದೆ
ಮಹಮ್ಮದ್ ಖಾನ್ ಬಂಗೇಶ ಮತ್ತೆ ಬುಂದೇಲಖಂಡದ ತಂಟೆಗೆ ಬರುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಬಾಜೀರಾಯನಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದು
ಅಲ್ಲಿಂದ ಜಾಗ ಖಾಲಿ ಮಾಡಿದ .
ಇದರಿಂದ ಬಾಜೀರಾಯ ಒಬ್ಬ
ಪಠಾಣ್ ಸುಬೇದಾರನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಛತ್ರಸಾಲನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟ ಮಾತನ್ನೂ ಪೂರೈಸಿದ . ಛತ್ರಸಾಲನೂ
ಸಹಿತ ತನ್ನ ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗದ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮರಾಠಾರಿಗೆ ಕಾಣಿಕೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದ . ಛತ್ರಸಾಲನ ಮರಣಾನಂತರವೂ ಅವನ ಮಕ್ಕಳು ಬಾಜೀರಾಯನಿಗೆ ಎರಡೂವರೆ ಲಕ್ಷ
ಆದಾಯ ಸೇನಾವೆಚ್ಚಕ್ಕಾಗಿ ನೇಡುತ್ತಲಿದ್ದರು . ಮತ್ತೆ ಮುಂದಿನ ಸೇನಾ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೂ ನೆರವಾದರು . ಆ
ಬುಂದೇಲಖಂಡ್ ಬಾಜೀರಾಯನಿಗೆ ತನ್ನ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಮುಂದಿನ ಅಭಿಯಾನಕ್ಕೆ ಭದ್ರನೆಲೆಯೂ ಆಯಿತು .
